JAK BYĆ FIRMĄ SPOŁECZNIE ODPOWIEDZIALNĄ – PRAKTYCZNY PORADNIK

Społeczna odpowiedzialność biznesu została zdefiniowana na świecie w latach 70. W Polsce umownie przyjmuje się jako początek rok 2000, kiedy powstało Stowarzyszenie Forum Odpowiedzialnego Biznesu. Oczywiście przykłady działań prospołecznych i filantropijnych możemy znaleźć również wśród polskich przedsiębiorców z XIX w. (np. Dezydery Chłapowski, Ignacy Łukasiewicz, czy Hipolit Cegielski).

Pragniemy zwrócić uwagę Czytelników na dwie kwestie:

• Pierwsza to skłonienie do refleksji, że zapewne większość aktywnej części społeczeństwa (w tym firm) prowadzi działania społecznie odpowiedzialne, nawet jeśli ich tak nie definiuje i nie robi tego w sposób usystematyzowany.

• Druga to pokazanie w jaki sposób, poprzez zadeklarowaną społeczną odpowiedzialność, budować dobre relacje z otoczeniem firmy.

W poradniku poruszamy cztery kluczowe zagadnienia:

1. Społeczna odpowiedzialność jako pojęcie biznesowe
2. Zwiększona efektywność i szybsza rozpoznawalność zaangażowanych przedsiębiorców
3. Różne formy zaangażowania, które mają pozytywne przełożenie na prowadzoną działalność oraz na satysfakcję osobistą
4. Wyższa wartość firm, właścicieli i pracowników, która przekłada się na jakość pracy zespołów

I. Społeczna odpowiedzialność jako pojęcie biznesowe

Społeczna odpowiedzialność biznesu (w skrócie nazywana CSR od angielskiego określenia „Coroparate Social Responsibilty”) jest to dobrowolne, wykraczające poza minimalne wymogi prawne, uwzględnianie przez przedsiębiorstwa problematyki społecznej i środowiskowej w swojej działalności komercyjnej i stosunkach z zainteresowanymi stronami. Podstawowym założeniem CSR jest odpowiedzialne i etyczne postępowanie biznesu względem grup społecznych, na które oddziałuje, z możliwie największym poszanowaniem środowiska naturalnego.

Określenie „dobrowolne” oraz „wykraczające poza minimalne wymogi prawne” oznacza, że deklarując społeczną odpowiedzialność, trzeba dokładać coś ekstra od siebie. Na przykład: budujemy nową siedzibę firmy i spełnieniem wymogów prawnych w zakresie ochrony środowiska będzie zainstalowanie ogrzewania na tzw. ekogroszek. Co możemy zrobić, aby wyjść poza prawne minimum? Na przykład – zrezygnować w ogóle z kotłowni, zainstalować ogrzewanie elektryczne, założyć panele fotowoltaiczne i czerpać czystą energię ze słońca. Czego takie działanie od nas wymaga? Wyjścia poza pewien schemat, a także nakładów poniesionych tu i teraz. Czy to się opłaci? Zapewne tak – na dzisiaj mamy satysfakcję ze stosowania czystej energii, a w dłuższej perspektywie działamy na rzecz ochrony środowiska i być może uzyskujemy zadowalający zwrot z inwestycji.

Społeczną odpowiedzialność biznesu definiuje Norma PN-ISO 26000 opracowana przez Międzynarodową Organizację Standaryzacyjną. Z założenia nie jest to żadna forma certyfikacji ani obowiązkowej regulacji. Norma ta stanowi praktyczny przewodnik po koncepcji odpowiedzialnego biznesu, definiuje jego ramy oraz przybliża wartości i idee. Prace nad ISO 26000 trwały kilka lat, a ogłoszono ją w 2010 roku. Z racji wysokiego prestiżu i globalnego zasięgu Międzynarodowej Organizacji Standaryzacyjnej norma ISO 26000 ma szanse stać się najbardziej powszechną na świecie wykładnią CSR.

Norma ISO 26000 wyróżnia 7 obszarów społecznej odpowiedzialności.

1. Ład korporacyjny to zasady oraz wytyczne odnoszące się do szeroko rozumianego zarządzania firmą. W przedsiębiorstwie powinny zostać wprowadzone takie rozwiązania, które poprawiają efektywność zarządzania organizacją z uwzględnieniem interesu społecznego, poszanowania interesariuszy oraz zasad etycznych.
2. Prawa człowieka. Każda organizacja zobligowana jest do przestrzegania wszystkich praw człowieka, w szczególności praw obywatelskich, politycznych, ekonomicznych, społecznych i kulturowych. Uwzględnione są tu również sytuacje, w których prawa człowieka łamane są przez instytucje związane z przedsiębiorstwem (np. jego dostawców).
3. Praktyki w miejscu pracy. Obszar ten wykracza poza relacje organizacji z jej pracownikami, dotykając również sfery pracy wykonywanej przez innych w imieniu organizacji. Dobre praktyki w tym zakresie powinny dotyczyć relacji z zatrudnionymi, warunków pracy, wsparcia socjalnego, dialogu społecznego, bezpieczeństwa i higieny pracy, rozwoju pracowników, szkoleń w miejscu pracy.
4. Środowisko. Wbrew powszechnie panującej opinii, działalność każdego przedsiębiorstwo, nawet najmniejszego, wywiera negatywny wpływ na środowisko naturalne. W związku z tym wszystkie instytucje powinny podejmować działania mające na celu minimalizowanie tego wpływu. Norma wyszczególnia tutaj: zapobieganie zanieczyszczeniom, zrównoważone zużycie surowców, zmniejszanie zmian klimatycznych, ochronę i restytucję środowiska przyrodniczego.
5. Praktyki handlowe. W tym obszarze mieszczą się w szczególności etyczne zachowania przedsiębiorstwa w relacjach z innymi organizacjami, w tym z organizacjami rządowymi, partnerami, dostawcami, wykonawcami, konkurencją oraz zrzeszeniami, których jest ono członkiem. Szczególny nacisk położony jest na praktyki związane z przeciwdziałaniem korupcji, odpowiedzialnym zaangażowaniem politycznym, uczciwą konkurencją, respektowaniem praw autorskich, a także promowaniem społecznej odpowiedzialności w sferze swojego działania.
6. Kwestie konsumenckie. Relacje przedsiębiorstwa z konsumentami powinny być oparte na uczciwości i transparentności. W szczególności zwrócona musi zostać uwaga na wiarygodny marketing, rzeczową i obiektywną informację, uczciwe praktyki przy zawieraniu umów, zapewnienie zdrowia i bezpieczeństwa konsumentów, zrównoważoną konsumpcję, zagwarantowanie właściwej obsługi oraz zapewnienie potrzebnych usług i wsparcia (w tym rozpatrywanie reklamacji), ochronę danych i prywatności klientów, jak również kwestie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa konsumentów.
7. Zaangażowanie społeczne i rozwój społeczności lokalnej. Przedsiębiorstwo powinno być zaangażowane w aktywne wspieranie społeczności lokalnych w rozwiązywaniu ich problemów. Objawiać się to może realizowaniem projektów związanych z edukacją, kulturą, kreowaniem przedsiębiorczości i zatrudnienia, rozwojem technologii, tworzeniem dobrobytu, inwestycjami społecznymi.

W jaki sposób praktycznie podejść do tych definicji? W co zaangażować się wychodząc poza prawne minimum? Warto zastanowić się, jakie wartości są szczególnie bliskie dla naszej firmy, dla nas, dla naszych pracowników. Czy jest to:

• Ochrona środowiska?
• Zrównoważony rozwój?
• Obrona praw człowieka na świecie?
• Równe prawa kobiet i mężczyzn?
• Zdrowie/ zdrowy tryb życia?
• Edukacja?
• Integracja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym?

Skoro mówimy o CSR jako pojęciu biznesowym, to trzeba chwilę zastanowić się jakie są czy mogą być korzyści bycia społecznie odpowiedzialnym?

Z naszych doświadczeń wynika, że można wyróżnić 4 kategorie korzyści:

• Emocjonalne
• Wizerunkowe
• Zespołowe
• Ekonomiczne

Korzyści emocjonalne

Korzyści emocjonalne to pozytywne emocje, które towarzyszą tym, którzy realizują dobre i ważne społecznie działania. Dajemy coś od siebie na rzecz środowiska, innych ludzi czy przyszłych pokoleń i czerpiemy z tego satysfakcję, gdyż zaspakajamy naszą potrzebę bycia społecznie użytecznymi.

Korzyści wizerunkowe

Firma osiąga korzyści wizerunkowe, gdyż poprzez społeczne zaangażowanie może budować oraz wzmacniać swój pozytywny wizerunek wśród pracowników, klientów, potencjalnych klientów i całego otoczenia. Podejmowane działania społecznie odpowiedzialne kiedy będą zauważone przez otoczenie firmy, to wywołają zbiór pozytywnych skojarzeń przy usłyszeniu nazwy firmy, ujrzeniu jej znaku graficznego.

Korzyści zespołowe

Skoro zaangażowanie społeczne daje korzyści emocjonalne oraz wizerunkowe, to nietrudno zauważyć kolejną korzyść – zespołową, która polega na tym, że wśród pracowników występuje wzrost zaangażowania, motywacji i poczucia wspólnotowości oraz wzmocnienie więzi z innymi pracownikami oraz przełożonymi i pracodawcą.

Jako pracownicy firmy zaangażowanej społecznie dostrzegamy to, co nasza firma robi. Być może sami włączamy się w te aktywności, widzimy, że są to prawdziwe działania w ważnych obszarach więc się z nimi utożsamiamy, a tym samym buduje się nasza więź z pracodawcą.

Korzyści ekonomiczne

I wreszcie korzyści ekonomiczne, które są niejako konsekwencją tych wcześniej omówionych. CSR jako element polityki wizerunkowej przekłada się na stosunkowo niski kosztowo marketing, tzw. MARKETING ZAANGAŻOWANY SPOŁECZNIE, który łączy cele ekonomiczne przedsiębiorstwa z celami społecznymi w ramach danego przedsięwzięcia. Jeśli nasza firma angażuje się społecznie to sama decyduje o wyborze problemu społecznego, w którego rozwiązaniu chce uczestniczyć. Możemy wybrać taki problem, czy grupę docelową, która jest nam bliska również z poziomu biznesowego. Tym samym możemy połączyć oba cele.

II. Zwiększona efektywność i szybsza rozpoznawalność zaangażowanych przedsiębiorców

Mówimy, że CSR stał się istotną strategią zarządzania współczesnymi przedsiębiorstwami, a to oznacza, że powinien być działaniem zaplanowanym i spójnym. Spójna koncepcja społecznej odpowiedzialności lepiej działa wizerunkowo niż okresowe akcje. Odpowiedniego przemyślenia i zaplanowania wymaga w firmie praktycznie każde działanie. Warto więc pomyśleć o tym w co chcemy się angażować oraz ile i jakie możemy przeznaczyć na to zasoby. Warto zastanowić się jaka konkretnie aktywność pozwoli nam osiągnąć wszystkie cztery kategorie korzyści.

Odpowiednie prezentowanie podejmowanych inicjatyw społecznych przyczynia się do budowania wizerunku firmy odpowiedzialnej społecznie. Tu z kolei trzeba położyć nacisk na słowo odpowiednie prezentowanie, czy też w ogóle prezentowanie.

Często firmy, szczególnie firmy małe, prowadzą różne działania społecznie odpowiedzialne, ale tego nie komunikują. Czerpią więc korzyści emocjonalne, ale już nie wizerunkowe, zespołowe czy ekonomiczne.

Na początek wystarczy zakładka na stronie internetowej, w której opisujemy i ilustrujemy prowadzone aktywności, informacja w mediach społecznościowych, plakaty w biurze obsługi klienta lub serwisie.

Chodzi tu o proste działania, dzięki którym sami uświadomimy sobie co robimy dla innych i jednocześnie komunikujemy to naszemu otoczeniu.

III. Różne formy zaangażowania, które mają pozytywne przełożenie na prowadzoną działalność oraz na satysfakcję osobistą

Podejmowane przez firmę inicjatywy dają satysfakcję z realizacji dobrych i ważnych społecznie działań, a odpowiednio przedstawione przyczyniają się do budowania wizerunku firmy odpowiedzialnej społecznie.

Jako przykład różnych form zaangażowania można podać pomoc dla lokalnej społeczności, dzieci z domu dziecka, które mieszkają w Placówce Opiekuńczo-Wychowawczej. Możemy angażować się poprzez:

• przekazywanie zasobów firmy na cele społeczne, np. zakup farby do pomalowania sprzętów ma placu zabaw
• bezpośrednie podejmowanie działań, np. pomalowanie tych sprzętów
• współpracę z organizacją pozarządową, która na co dzień pracuje na rzecz dzieci z domu dziecka
• założenie własnej organizacji np. stowarzyszenia czy fundacji, która będzie pracowała na rzecz dzieci z domu dziecka

Częstą formą zaangażowania jaką wybierają mniejsze firmy jest współpraca ze sprawdzoną czyli wiarygodną organizacją pozarządową, tzw. podmiotem ekonomii społecznej.

Jedną z form długofalowej realizacji misji społecznej może być nawiązanie współpracy biznesowej z tzw. Przedsiębiorstwami Społecznymi w regionie, w którym działa firma.

Przedsiębiorstwo Społeczne to firma, która zatrudnia osoby zagrożone wykluczeniem społecznym, a wypracowane zyski przeznacza na wzmocnienie potencjału przedsiębiorstwa oraz na reintegrację zawodową i społeczną lub na działalność pożytku publicznego dla lokalnej społeczności.

Przedsiębiorstwo Społeczne prowadzi działalność gospodarczą, więc nasza firma może nawiązać z nim współpracę na płaszczyźnie gospodarczej. Kupując produkty lub usługi od Przedsiębiorstwa Społecznego przyczyniamy się do tego, że pracownicy, którymi są osoby zagrożone wykluczeniem społecznym, mają pracę, a wypracowane przez nich zyski są przeznaczane na cele społeczne.

Jak znaleźć Przedsiębiorstwa Społeczne w swoim regionie? Najłatwiej na stronach internetowych Ośrodków Wsparcia Ekonomii Społecznej, które działają w całej Polsce oraz Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej. Instytucje te pomogą także w nawiązaniu kontaktu z podmiotami ekonomii społecznej – Przedsiębiorstwami Społecznymi oraz innymi organizacjami pozarządowymi

IV. Wyższa wartość firm, właścicieli i pracowników, która przekłada się na jakość pracy zespołów 

Odpowiedzialność społeczna biznesu, jako zjawisko relatywnie nowe w Polsce, tworzy możliwość nowatorskiego podejścia do podnoszenia motywacji i budowania kapitału społecznego przedsiębiorstwa. Poprzez angażowanie pracowników w działania CSRowe firmy, poprawia się relacje wśród pracowników i buduje zaufanie do firmy jako pracodawcy. Badanie wolontariatu pracowniczego w Polsce opublikowane przez Centrum Wolontariatu wykazało, że, dla co trzeciego pracownika fakt, iż w firmie funkcjonuje program wolontariatu pracowniczego, podnosi jej wizerunek jako pracodawcy. 

Istnieją różne sposoby zaangażowania społecznego pracowników w miejscu pracy. 

Wolontariat pracowniczy 

W ramach wolontariatu pracowniczego, pracownicy wykonują różnego rodzaju prace na rzecz potrzebujących. Może to być np.: remont domu seniora, domu dziecka czy szpitala, pomoc w odrabianiu lekcji, opieka nad zwierzętami w schronisku, czy dzielenie się swoją wiedzą i doświadczeniem w ramach projektów realizowanych we współpracy z organizacjami społecznymi. 

Nieodpłatna pomoc merytoryczna specjalistów w różnych dziedzinach jest na wagę złota i może przynieść znaczące efekty społeczne. W przypadku pomocy merytorycznej specjalistów mówimy o tzw. wolontariacie kompetencyjnym. 

Ważnym elementem wolontariatu pracowniczego jest pomoc udzielana wolontariuszom ze strony firmy. Oprócz ustanowienia odpowiednich procedur i regulaminu działań wolontariuszy, wspiera ona swych pracowników poprzez udogodnienia polegające na przyznaniu im dnia wolnego od pracy na wolontariat, czy też na wsparciu finansowym lub rzeczowym projektów przez nich realizowanych, czy też w innej, wspólnie ustalonej formie. 

Payroll

Jest to prosty system umożliwiający pracownikom firmy, w porozumieniu i za zgodą pracodawcy, wspomaganie wartościowych inicjatyw stosunkowo niewielkimi miesięcznymi kwotami. W ramach programu Payroll co miesiąc określona przez pracownika kwota, zwykle końcówka jego wynagrodzenia, potrącana jest przez pracodawcę i przekazywana wybranej organizacji. Bywa, że do każdej złotówki darowanej przez pracownika firma dokłada drugą, podwajając tym samym ogólną wartość udzielanej pomocy. 

Matching fund 

Kiedy do każdej złotówki przekazanej organizacji społecznej przez pracownika, kierownictwo firmy dodaje drugą złotówkę – efekt społeczny jest dwukrotnie większy a satysfakcja darczyńców podwójna. 

Matching time 

Firma wycenia czas pracy pracownika na rzecz organizacji społecznej w ramach wolontariatu pracowniczego i przekazuje równowartość w pieniądzu na konkretny cel lub dla danej organizacji. 

Korzyści zaangażowania pracowników występują zarówno po stronie pracodawcy jak i po stronie pracowników. 

Korzyści dla pracodawcy to przede wszystkim: 

• Budowanie kapitału społecznego w firmie
• Scalanie zespołu pracowniczego
• Budowanie lojalności wobec pracodawcy i poczucia więzi z firmą
• Budowanie pozytywnych skojarzeń z marką przedsiębiorstwa – pracodawcy
• Wzmacnianie motywacji i zaangażowania pracowników
• Zaufanie społeczności lokalnej, bezkonfliktowe funkcjonowanie firmy w otoczeniu
• Zatrzymanie i łatwiejsze pozyskanie wartościowych pracowników, odkrywanie w nich liderów, sprawnych organizatorów

Korzyści dla pracowników to: 

• Zdobywanie nowych umiejętności podnoszących tym samym kwalifikacje zawodowe
• Sposób na relaks i odreagowanie stresu, odskocznia od codzienności
• Wyrwanie z rutyny firmowej
• Samorealizacja
• Satysfakcja płynąca z robienia rzeczy pożytecznych i ważnych
• Poczucie przynależności i akceptacji grupy
• Realizacja własnych zainteresowań i pasji